Tuesday, December 28, 2021

चुपचाप सहेका दुर्व्यवहार

 

श्री खड्गेश्वरी माध्यमिक विद्यालय

प्यूठान

 

       Photo Source: florinroebig.com

केही समय पहिलेको कुरा हो, स्कुल छुट्टी भएकाले म मेरो मामाघर जान लागेकी थिएँ । सानैदेखि एक्लै मामाघर जाने आउने गर्थेँ । त्यसैले, यसपालि पनि एक्लै नै जाँदै थिएँ । मेरो घरबाट बस आउने बाटोसम्म पुग्न आधा घण्टा हिँड्नु पर्छ । बाटोसम्म पुऱ्याउन आमा आउनुभयो । अनि, “यहीँ बसेर बस कुरिराख म अलिअलि किनमेल गर्नुछ”, भन्दै मलाई त्यहीँ छोडेर पसलतिर लाग्नुभयो । सधैँ आइराख्ने बजार भएकाले मलाई केही नयाँ लाग्दैनथ्यो । त्यसमाथि, सँगै पढ्ने केही साथीको घर पनि त्यही बजारमा नै थियो । केही बेर कुरेपछि बस आयो । मैले आमालाई यताउता हेरेँ । तर, आमालाई देखिनँ । अनि म बसभित्र पसेँ ।

म बस चढेको केहीबेरमा एक हुल केटा बसमा चढे । उनीहरूले एकदमै नराम्रो शब्दहरू बोलिरहेका थिए । उनीहरूलाई कसैको केही मतलब थिएन, कसैले केही भन्छ कि भन्ने कुरामा पनि रत्तिभर डर थिएन । मुखमा जे मन लाग्यो त्यही बोल्ने गरेका थिए । उनीहरूलाई देखेर मलाई अलि कस्तो कस्तो लागेको थियो । त्यत्तिकैमा त्यही समूहको एकजना केटाले मलाई धकेल्दै जिस्काउन खोजिरहेको थियो । मैले उसलाई वास्तै गरिनँ । किनभने, बसमा मैले चिनेका कोही पनि थिएनन् । उनीहरू घरि के भनिरहेका थिए घरि के । मलाई पहिलोपटक मामाघर एक्लै जाँदा त्यति धेरै डर लाग्यो । म मामाघर पुग्नुभन्दा केही वर नै बसबाट ओर्लेँ । अनि हिँड्दै मामाघर गएँ । 

मामाघरमा केही दिन बसेपछि घर फर्किने तयारी गरेँ । मामाले मलाई बस चढ्ने ठाउँसम्म पुऱ्याउन जानुभयो । त्यहाँ पुग्दा स्करपियो लागिरहेको रहेछ । चढ्नै लागेकी थिएँ, काउन्टरको मान्छे आएर, “टिकट काट्नुपर्छ, टिकट काटेको मान्छेले मात्रै जान पाउँछ”, भन्यो । अनि मामाले मेरो टिकट काटिदिनुभयो । मलाई गाडीमा बसाएर मामा घर फर्किनुभयो । म पनि गाडी हिँड्ने समय कुरेर बसेँ । एकैछिनमा स्करपियो भरियो अनि गाडी हिँड्ने तयारी गऱ्यो । त्यत्तिकैमा एकजना मान्छे आएर, “तिम्रो सिट यो हैन, तिमी ड्राइभरको छेउको सिटमा बस्नुपर्ने यहाँ बसिछौ नानी” भनेर मलाई म बसिरहेको सिटबाट उठायो । अनि म अगाडि गएर ड्राइभरको छेउको सिटमा बसेँ । त्यसपछि गाडी हिँड्यो ।

गाडी हिँडेको केहीबेरमा ड्राइभरले मेरो नाम सोध्यो । मैले आफ्नो नाम भनेँ । उसले मसँग अनेक थरि कुरा गर्न थाल्यो । मलाई उसको कुरामा वास्तै लागेको थिएन । म त झ्यालबाट बाहिर हेर्दै गीतको मजा लिइरहेकी थिएँ । ऊ भने मलाई अनेक कुरामा अल्झाउन खोजिरहेको थियो । तर, मैले उसलाई वास्तै नगरी झ्यालबाट बाहिर हेरिरहेकी थिएँ । त्यतिकैमा मेरो कम्मरमा चिसो महसुस भयो । लाग्यो, कसैले पानी पिउन खोज्दा झुक्किएर पोखियो । तुरुन्तै पछि फर्केँ, म त झसङ्ग भएँ । ड्राइभरको हात पो मेरो कम्मरमा सलवलाइरहेको थियो । मलाई एकदमै डर लाग्यो । त्यही पनि, मैले हिम्मत गरेर, “दाइ यो के गर्नुभएको छोड्नुस् हात”, भनेर उसको हात निकालिदिएँ । तर, पनि उसले हर्कत दोहोऱ्याउन छोडेन । मैले बारम्बार भनिरहेँ तर पनि उसले मानेन । गाडीमा सबै मान्छे गीतको तालमा मस्त थिए । मेरो सानो स्वर कसैले पनि सुनेन । उसको हात कहिले कम्मरमा त कहिले भर्खरभर्खर बढ्दै गरेको मेरो स्तनमा बारम्बार पुगिरहेको थियो । मलाई एकदमै उकुसमुकुस भयो, वान्ता आउला जस्तो, ट्वाइलेट लागेको जस्तो भो । मनमा डर एकातिर थियो भने अर्कोतिर कसरी फुत्किने होला भन्ने पनि भइरहेको थियो । तर, म सहाराविहीन बनिरहेँ । उसले आफ्नो घिनलाग्दो हर्कत दोहोऱ्याइ नै रह्यो । मेरो आँखाबाट आँसु झरी नै रह्यो ।

घर फर्केपछि मलाई कसैसँग पनि बोल्न मन लागेन । म सीधै कोठामा गएर बेसरी रोएँ । आफ्नै शरीर पनि भारी भएको फिल भइरहेको थियो । उसैको हात सलबलाइरहेको जस्तो लागेको थियो । मेरो गल्ती केही थिएन । तर, पनि मनले भने म आफैँलाई दोषी मानिरहेकी थिएँ, आफैँलाई नराम्रो भनिरहेकी थिएँ ।

मैले आजसम्म पनि यो कुरा कसैलाई भन्न सकेकी थिइनँ । गुलाबी संवादको ब्लगमा दु्र्व्यवहारका बारेमा मजस्तै साथीहरूको लेख पढ्न मिसले क्लासमा सुझाउनुहुन्थ्यो । त्यही मौका आज मिलेको छ, त्यसैले मैले आफ्ना कुरा गुलाबी संवादलाई लेखेर पठाएँ ।

यो कुरा लेख्दै गर्दा मेरो मन हल्का भएको छ । महिनौँदेखि मनमा गडेर बसेको पीडा पखालिएजस्तो भएको छ । मिसले सुरुमा गुलाबी संवादको बारेमा भन्दैगर्दा मलाई पनि आफ्ना कुरा राख्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेको थियो । यो कार्यक्रमले मजस्तै किशोर किशोरीले भोगेका कुराहरू पनि अनलाइनमा छाप्छ रे भन्दा कता कता फेरि डर पनि लाग्यो । अनि मैले मिसलाई, “मेरो नाम नआउने भए त म पनि लेख्छु नि मिस”, भनेपछि मिसले, “नाम आउँदैन, खाली तिमीले भोगेका कुराहरू लेख”, भन्नुभयो । अनि आफूमाथि हुने यौन दुर्व्यवहारको बारेमा बोल्नुपर्ने कुरा गरेपछि मैले आफूले भोगेको दुर्व्यवहारको बारेमा लेखेँ र आफूलाई हल्का बनाएँ । मलाई दुर्व्यवहार गर्ने ड्राइभरलाई कारबाही त गर्न सकिनँ तर पनि आफूले भोगेका दुर्व्यवहारका बारेमा बोलेर अरूलाई बोल्नुपर्छ भन्ने कुरा सिकाउने मौका पनि पाएँ ।यस लेख जुनसुकै माध्यमबाट प्रकाशन/प्रसारण गर्नु परे www.gulabisambad.blogspot.com लाई स्रोत उल्लेख गर्नुहोला ।

 

 

Tuesday, December 14, 2021

एउटी मिसको बयान

संगीता आचार्य

श्री खड्गेश्वरी माध्यमिक विद्यालय, प्यूठान


किशोरावस्थामा प्रवेश गर्दै गरेका बालबालिकालाई स्वास्थ्य तथा शारीरिक शिक्षा विषयमा अध्यापन गर्दा समस्या र चुनौती पहाड जस्तै बनेर खडा भएको नमीठो अनुभव छ मसँग । मैले कक्षा सात र आठमा स्वास्थ्य शिक्षा पढाउँदा सुरुका एकदुई वर्ष म आफैँमा पनि केही कमी कमजोरी रह्यो होला जस्तो लाग्छ मलाई । किनभने, म आफैँ पनि विद्यार्थीहरूसँग सजिलो गरी खुल्न सकिनँ या भनौँ यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यको विषय लाजको विषय होइन भन्ने जान्दा जान्दै पनि कहीँ कतै मेरो मनले हिच्किचाहट मानिरह्यो । अप्ठ्यारो महसुस भइनै रह्यो । 

स्वास्थ्य तथा शारीरिक शिक्षा पढाउने शिक्षक म, मैले नै अप्ठ्यारो मानेपछि, म नै खुल्न नसकेपछि पाठ पढाउने बाहेकको अन्य छलफल विद्यार्थीहरू र म बीच हुने कुरै भएन । अनि विद्यार्थीले सिक्ने र व्यवहारमा उतार्ने भन्दा पनि परीक्षामा कसरी पास हुने गरी लेख्न सकिन्छ भन्ने बारेमा मात्रै ध्यान भयो र मेरो पनि विद्यार्थी कसरी पास हुन सक्छन् भन्ने कुरामा मात्रै बढी केन्द्रित भयो । 

त्यसपछि भने मलाई, मैले पढाउँदै गरेको राम्रो भइरहेको छैन, यसरी त स्वास्थ्य तथा शारीरिक शिक्षाको बारेमा विद्यार्थीमा रहेको जिज्ञासा कम गर्न सकिँदैन, उनीहरूमा गलत कुराको सिकाइ पो हुने हो कि भन्ने लाग्न थाल्यो । मलाई बिस्तारै आफ्नो कमजोरी छ, मैले यसलाई स्वीकार गरेर अगाडि बढ्ने निर्णय गरेँ । फलस्वरूप विद्यार्थीहरूसँग छलफल गर्ने प्रयास गरेँ । तर, अन्य विषयमा मजाले मसँग छलफल र अन्तरक्रिया गर्ने, केही समस्या भएमा, अलमल भएमा उठेर प्रश्न गर्ने, कक्षामा सबैका अगाडि निर्धक्क छलफल गर्ने विद्यार्थीहरू यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यका कुरा आयो भने कक्षामा एकदमै शान्त बस्ने, मुन्टो निहुराउने गर्न थाले, मानौँ त्यो छुट्टिको दिनको विद्यार्थी बिनाको कक्षा कोठा हो, जहाँ कुनै विद्यार्थी छैनन् ! मैले केही भन्न खोज्दा सबैका टाउका झुकेका, आँखामा लाज, मौनता र चुपचाप हुन्थे । एक जना विद्यार्थी पनि बोल्दै नबोल्ने ! यस्तो अवस्थामा कसरी सिकाउनु विद्यार्थीलाई !

तर, सिकाउन एकदमै जरुरी थियो । उनीहरूमा भएका यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सम्बन्धी अनेक सवाल, अनेक जिज्ञासा र कौतुहल त मेटाउनु जरुरी नै थियो । तर, उनीहरू एक शब्द नबोलिदिँदा उनीहरूले केही सिके वा सिकेनन् ? केही जाने कि जानेनन् कसरी थाहा पाउने मैले ? कसरी उनीहरूलाई बुझाउने ? यौन रोग, शारीरिक परिवर्तन, यौन इच्छा र यसले पार्ने प्रभाव अनि त्यसको व्यवस्थापनका बारेमा पढाउन, उनीहरूलाई सिकाउन चुनौती नै बन्यो । त्यसपछि म अझ गम्भीर भएर सोच्न बाध्य भएँ । यिनीहरूलाई कसरी बुझाऊँ र खुलेर कुरा गर्न सक्ने बनाऊँ भन्ने कुराले पिरोल्न थाल्यो । 

त्यसपछि, मैले वैयक्तिक भिन्नता अनुसार विद्यार्थीको रुचिलाई ख्याल गर्न थालेँ, विद्यार्थीहरूलाई नियाल्न थालेँ, विद्यार्थीको पारिवारिक पृष्ठभूमि पत्ता लगाउन थालेँ । त्यसपछि कक्षामा पढाउन पर्ने विषयवस्तु पढाउँदै गर्दा आफूमा आएका जिज्ञासा र समस्याबारे म जहाँ भए पनि, जुन सुकै अवस्थामा भए पनि कुरा गर्न सक्छौ भनेँ । त्यसपछि विद्यार्थी मसँग कुरा गर्न आउन थाले । कसैका केही समस्या कसैका केही । उनीहरूले आफूमा भएका जिज्ञासा एकान्तमा मलाई बोलाएर पोख्न थाले । तर, त्योभन्दा पहिले आफूले भनेका कुराहरू अरूलाई नभन्ने सर्त उनीहरूको हुन्थ्यो । मैले कसैलाई नभन्ने बाचा पनि गरेँ । त्यसपछि भने उनीहरूले आफ्ना कुरा निर्धक्क भन्न थाले ।

कुनै कुराले यति धेरै समस्यामा पार्न सक्छ, मैले कहिले कल्पना पनि गर्न सकेकी थिइन । विद्यार्थीले मसँग सेयर गर्ने कुराहरू मेरो सोच भन्दा बाहिरको कुराहरू हुन्थे । उनीहरूमा यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यलाई लिएर हुने जिज्ञासा, कौतुहलहरू सुनेर म अचम्मित हुन्थेँ । शारीरिक परिवर्तनलाई हामीले सामान्य ठानेका कतिपय कुराहरूले विद्यार्थीहरूलाई दिएको पीडा मैले बुझ्न थालेँ । एक जना विद्यार्थी बारम्बार स्पप्नदोषको कारण नै विद्यालय आउन मन नलाग्ने, पढाइमा ध्यान नगएको र समस्याको समाधान नभए आफू आत्महत्या गर्न पनि पछि नपर्ने कुरा सुनेर म छाँगाबाट खसेजस्तै भएँ । मलाई उसको माया लाग्न थाल्यो । हामी कस्तो समाजमा छौँ ? कस्तो शिक्षा लिइरहेका छौँ ? हामीले कस्तो शिक्षा दिइरहेका छौँ भन्ने कुराले मलाई पिरोल्न थाल्यो । 

मैले उसलाई कसरी स्वप्नदोषको बारेमा सजिलो गरी बुझाउन सक्छु भन्ने बारेमा सोच्न थालेँ । एकैपटक सबै कुरा बुझाउन सम्भव थिएन, किनभने ऊ एकदमै विचलित भएको थियो स्वप्नदोषका कारण । त्यसपछि मैले बिस्तारै बिस्तारै स्वप्नदोषको बारेमा बुझाउन थालेँ । किशोरावस्थामा प्रवेश गर्दा सबैलाई हुने कुरा पनि बताएँ । तिमीले जस्तै मैले पनि यो सबै भोगेर आएकी हुँ । ढिलो चाँडो तिम्रो साथीहरूले पनि यो कुरा भोग्छन् । यो एउटा सामान्य प्रक्रिया हो भनेर विभिन्न उदाहरण दिँदै सम्झाउँदै गरेपछि बिस्तारै उसको मनको डर हट्दै गयो । त्यसको केही समयपछि कक्षामा उसलाई एक्टिभ देख्न थालेँ, आफूले नजानेको कुरा मसँग सोध्ने र जानेको कुरा साथीलाई सिकाउँदै गरेको देखेपछि मेरो मन शान्त भयो । 

यसरी यस्ता धेरै विद्यार्थीबाट मैले सिकाउन भन्दा पनि धेरै कुरा सिकेँ । आफूलाई निखार्दै विद्यार्थीलाई सहज बनाउँदै  सिकाउन थालेँ । यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यको विभिन्न विषय पनि सामान्य विषयवस्तु सरह नै कक्षामा सबैका सामु मजाले छलफल गरी पढ्न पढाउन थालेँ । विद्यार्थीलाई एक्लै एक्लै राखेर उनीहरूको समस्या, जिज्ञासा र कौतुहलमा छलफल गरिसकेपछि तिनै विद्यार्थी माझ कक्षामा प्रश्नोत्तर तयार गरेर छलफलमा सहभागी गराउन थालेँ । 

त्यसपछि भने पहिले यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यका बारेमा पाठमा भएका कुरा पढाउँदा मुन्टो निहुराउने, आँखा लुकाउने परीक्षामा पास हुनको लागि मात्रै पढ्ने विद्यार्थी छलफलमा सहभागी हुन थाले, आफूमा आएका परिवर्तन र समस्यालाई व्यवस्थापन गर्न र आफूलाई सिर्जनात्मक बनाउन, परिवर्तनलाई सामान्यीकरण गर्न थाले । व्यक्तिगत सरसफाइमा सतर्क र चनाखो बन्न थाले । मैले पनि उनीहरूलाई परीक्षामा पास हुने भन्दा पनि मेरो विद्यार्थीको व्यवहार परिवर्तनको फड्कोलाई आफ्नो सफलता ठान्न थालेँ । र, आज म मेरा विद्यार्थीमा आएको परिवर्तनलाई देखेर खुसी छु ।

यस लेख जुनसुकै माध्यमबाट प्रकाशन/प्रसारण गर्नु परे www.gulabisambad.blogspot.com लाई स्रोत उल्लेख गर्नुहोला ।


म एक छोरीकी आमा

  -किरण गौतम गुलाबी संवाद सुनिरहँदा मलाई पनि आफनो अनुभव लेख्न मन लाग्यो । हाल मेरो एउटी प्यारी छोरी छ । पत्रपत्रिका, समाचार आदिमा बाल यौन दु...