-सुनिता कुमारी रोकाय
श्री सरस्वती माध्यमिक विद्यालय ठूली भेरी नगरपालिका, दुनै, डोल्पा
म १५ वर्षको उमेरमा हिँड्दै थिएँ । एक दिन बिहानैदेखि मलाई पेट दुख्ने, ढाड दुख्ने, किन सन्चो नभएको होला भनेजस्तो महसुस भइरहेको थियो । दिउँसो स्कुलमा त पढ्दा पढ्दै पेट दुख्न थालेको थियो । तीन घन्टीपछि म ट्वाइलेट गएँ । सुरुमा त झट्ट अचानक रगत कहाँबाट आयो भन्ने भयो । तर, एकैछिनमा मैले अनुमान गरिहालेँ । त्यसपछि आफ्नै रगत देखेर फरक महसुस भयो ।
त्यो मेरो पहिलो महिनावारी थियो । मेरो मनमा अनेक कुरा खेल्न थाले । त्यसो त पेट पनि दुखिरहेको थियो । मनका कुरा साथीलाई त भनिहाल्न गाह्रो हुन्छ झन् सर म्यामलाई कसरी भन्नु ? कसरी बताउनु कि म महिनावारी भएँ । मेरो मनमा अनेक कुरा खेलेको, चिन्ताले सताइराखेको कुरा म कसरी बताउँ ?
त्यो दिन मलाई अरू बेलाजस्तो बोल्न, हाँस्न खेल्न हिँड्न मन लागेन । टोलाएरै बस्न मन लाग्यो । घरबाट स्कुल आउने बेला पनि मलाई खासै खान मन लागेको थिएन । शरीर अल्छी भएजस्तो भएको थियो । दिउसो त झनै अरूसँग बोल्न पनि गाह्रो भएजस्तो भयो ।
त्यसो त कक्षामा स्वास्थ्य विषयका शिक्षकले बेला बेला महिनावारी बारे हल्का फुल्का भन्नुहुन्थ्यो । मैले पनि महिनावारीबारे केही कुरा पढेकी थिएँ । किताबमा यस्ता कुरा पढेपनि महिनावारीका बेला हुने अनेकन अप्ठ्याराको समाधान गर्न भने सकिन ।
भन्न त दिदीहरुले महिनावारी हुँदा टालो अथवा प्याडको प्रयोग गर्नुपर्छ भन्नुभएको थियो । एकदिन मैले छिमेकी दिदीलाई सोधेकी थिएँ, “महिनावारी कति वर्षमा हुन्छ ?”
दिदीले भन्नुभएको थियो, “१३ वा १४ अथवा १५ वर्षमा पनि हुनसक्छ ।”
त्यो दिन म स्कुल आएर साथीहरूसँगै बेन्चमा बसेकी थिएँ । घरबाट हिँड्दा नै मलाई मनमा कता कता लागेको थियो, आज म पक्का महिनावारी हुन्छु । किनभने, बिहानैदेखि मेरो शरीरमा अनेकन परिवर्तन देखिएका थिए । ढाड र पेट अनौठो तरिकाले दुखिरहेको थियो । म दायाँ बायाँ गरेर छटपटाइरहेकी थिएँ ।
पाँचौँ घन्टी चलिरहेका बेला मेरो दुखाइको घन्टी पनि अनौठोसँग बज्यो ।
कक्षाकोठामा सरले के भयो भनेर सोध्दा पनि मैले पेट दुख्यो, ढाड दुख्यो भनेर भन्न सकिनँ । बरु, टाउको दुखेको छ भनेर ढाँटेँ ।
सरले भन्नुभयो, “धेरै गाह्रो भएको भए घर जाऊ र टाउको दुखेको उपचार गराऊ ।”
मैले भनेँ, “हैन सर म सात घन्टी नै सक्काएर मात्रै घर जान्छु ।”
छैटौ घन्टीमा असह्य दुखाइ भएपछि म फेरि ट्वाइलेट गएँ । धेरै रगत बगेको रहेछ ।
फर्केर कक्षाभित्र बसिरहँदा मेरो ध्यान किताब र कापीमा थिएन । न छेउछाउका साथीभाइ, न अगाडि उभिनुभएको शिक्षकमा नै मेरो ध्यान थियो । महिनावारी भएको कुरा घर पुगेर आमालाई कसरी भन्ने होला भनेर मेरो मनमा अनेकन कुरा खेलेका थिए ।
त्यतिबेला सरले अगाडि के पढाइराख्नुभएको छ भन्ने मैले थाहै पाइनँ ।
सातौं घन्टी टिन–टिन गरेर बजेपछि सर कक्षाबाट बाहिरिनुभयो । साथीहरू बिस्तारै कक्षाबाट बाहिर निस्कन थाले । मेरो छेवैमा बस्ने साथीलाई मेरो मनभित्र के कुरा खेल्दैछ, म कस्तो अवस्थाबाट गुज्रिरहेकी छु भन्ने पत्तो पाएकी थिइन् क्यार । उनले अरू बेला झैँ सामान्य तरिकाले सोधिन्, हिँड घर जाऊँ ।
प्रतिउत्तरमा मैले भने, तिमीहरू जाँदै गर । मेरो जरुरी काम छ ।
उनीहरू स्कुलबाट अलिक पर पुगेपछि मैले बिस्तारै उठेर बेन्चमा हेरेँ । म बसेको बेन्चमा रगतको दाग लागेको थियो । मेरो मेड्डीमा पनि रगत लागेको थियो ।
त्यतिबेला अब के गर्ने होला भनेर मैले सोच्न पनि सकिनँ । मेरा कैयन् साथी मभन्दा अगडि नै महिनावारी भइसकेका थिए । उनीहरूलाई मैले मेरो अवस्थाको बारेमा बताएको भए केही समाधान हुने थियो भन्ने विचार मेरो मनमा आयो । म केहीबेरसम्म रगत लत्पतिएको बेन्चमा हेर्दै अचम्म मानेजसरी उभिरहेँ ।
झट्ट मलाई सम्झना आयो, मेरो सल छ । यसैले बेन्चमा लागेको रगत पुछ्छु । तर, मम्मीले गाली गर्नुहुन्छ कि भन्ने डरले गरिनँ । झन्डै दस मिनेट जति त मैले सोचेरै बितँए ।
कक्षाको एउटा कुनामा फोहोर फाल्ने डस्टविन देखेँ । त्यही बोकेर धारामा गएँ । डस्टविनभर पानी भरेर ल्याएँ । बेन्चमा लागेको रगत पखालेँ ।
बेन्च त पखालियो । तर, मेड्डीमा लागेको रगतको टाटा के गर्नु ? मैले कम्मरमा सल बेरेर मेड्डीको टाटो छोपेँ । सुस्तरी हिँडेदै घर फर्केँ । अरू दिन झैँ म सरासर घरभित्र छिरिनँ । बाहिरै बसेँ । मम्मी घरभित्र हुनुहुन्थ्यो ।
मम्मीलाई कसरी भन्ने होला भनेर मेरो मन त्यसै डराइरहेको थियो ।
मम्मीले बाहिर आएर मलाई हेर्नुभयो । मैले कुनै गल्ती गरेको विद्यार्थीले झैँ टाउको झुकाएँ ।
मम्मीले मेरो अनुहारमा हेरेर सोध्नुभयो, “छोरी के भयो ? तिमी त निराश देखिन्छौ नि ?”
मैले मम्मीको प्रश्नको उत्तर दिइनँ । डरले मेरो मुखमा आएको उत्तर पनि मनभित्रै पठाइदियो । केहीबेर त्यत्तिकै बसेँ । कता कताबाट आँट बटुलेझैँ गरेर मैले डराउँदै र अकमकाउँदै भनेँ, “मम्मी म त महिनावारी भएँछु ।”
मम्मीले सामान्य विषय झैँ गरेर भन्नुभयो, “यत्ति कुरा भन्न पनि अकमकाउनुपर्छ त ! सबै चेलीलाई महिनावारी हुन्छ ।” मम्मीले एकैछिनमा मेरो मनको डर भगाइदिनुभयो ।
मेरो मन शान्त भयो । त्यही बेला मम्मीले भन्नुभयो, “हेर छोरी हाम्रो समाजमा यस्तो चलन छ कि महिनावारी हुँदा बाबा, बाजे, दाइ, भाइ, अकंलहरूलाई छुन हेर्न मिल्दैन । महिनावारी भएकालाई बाहिरै कोठा वा गोठमा बसाल्छन् । खाना त्यही पठाइदिन्छन् ।”
यसो भनेर मम्मीले धोतीको सफा टालो ल्याइदिनुभयो । त्यसलाई च्यातेर चारपाटे बनाएर पट्याउने र प्याड जस्तै बनाएर प्रयोग गर्न सकिन्छ भनेर सिकाउनुभयो । मम्मीले भन्नुभयो, “रगत लागेको टालो जहाँ पायो त्यहीँ फाल्नु हुँदैन । कुनै खाल्डोमा गाडीदिनुपर्छ ।”
मम्मीको कुराले मलाई महिनावारी भएका बेला छाउघरमा राख्ने चलनको याद आयो । सुदूरपश्चिम र मध्यपश्चिममा महिनावारी भएकालाई यस्तो गर्ने चलन मैले थाह पाएको छु । धन्न मेरो मम्मीले कुरा बुझ्नुभयो र मलाई अलिकति भएपनि सहज बनाइदिनुभयो ।
हाम्रो समाजमा पनि महिनावारीको प्राकृतिक प्रक्रियालाई गलत व्याख्या गर्ने र अन्धविश्वासको पछि दगुर्ने चलन कायमै छ । अझै पनि महिनावारी भएपछि सात दिनसम्म गोठमा बस्नुपर्ने, देवी देवताको मन्दिर भएको ठाउँ वरपर पनि जान नहुने, गर्मी होस् कि जाडो प्रत्येक बिहान चिसो पानीले नुहाउनुपर्ने, गाईको दूध, दही, घ्यु र मह पनि खान नहुने चलन कायमै छ । हाम्रोतिर अझैपनि महिनावारीका सात दिनपछि नुहाउने, गौमुत्र सेवन गर्ने, घर पोत्ने अनि मात्रै घरभित्र पस्न हुने चलन छ । यस्तो चलनका कारण महिलाहरू विभिन्न शारीरिक र मानसिक तनाव झेल्न बाध्य छन् । गोठमा बस्दा जङ्गली जनावर, किटपतङ्ग देखि सर्पको डसाइमा पर्ने घटना पनि बारम्बार सुनिन्छन् ।
मनमनै कामना गरेँ, अब यस्तो कसैलाई नहोस् । कम्तिमा मेरो मम्मीले जस्तो कुरा बुझिदिऊन् ।
यस लेख जुनसुकै माध्यमबाट प्रकाशन/प्रसारण गर्नु परे www.gulabisambad.blogspot.com लाई स्रोत उल्लेख गर्नुहोला ।
